Η "ΧΕΛΙΔΟΝΑ''

Χελιδονίσματα

από τη  Σουλτάνα Παπαγεωργίου

      Ένα έθιμο της περιοχής Τερπνής Σερρών ήτανε και η  «χελιδόνα» ή αλλιώς χελιδόνισμα,  που λάμβανε χώρα την 1η Μαρτίου κάθε έτους και oι ρίζες του κρατούν από την εποχή του Μεγάλου  Αλεξάνδρου. Είναι διαδεδομένο σε ολόκληρη την Ελλάδα, ιδιαίτερα όμως στην περιοχή της Βισαλτίας, σύμφωνα με το οποίο τα παιδιά σχολικής ηλικίας γύριζαν στα σπίτια τους εκείνη την ημέρα κρατώντας ένα ξύλινο ομοίωμα χελιδονιού και τραγουδώντας τον ερχομό της άνοιξης.

Από ημέρες πριν, τα παιδιά 7-12 ετών, ετοιμάζονταν εντατικά γι’ αυτή τη γιορτή. Η κάθε ομάδα έκανε μια ξύλινη χελιδόνα την οποία τοποθετούσε στο μικρό «ξύλινο κλουβί». Το «κλουβί» το αποτελούσαν ένας ξύλινος σταυρός, στις άκρες του οποίου προσαρμόζονταν δυο ημικυκλικά ξύλινα τόξα, φτιαγμένα από κόντρα πλακέ ή άλλο ευλύγιστο λεπτό ξύλο, που έκαναν την κατασκευή να μοιάζει με κλουβί. Από το κέντρο τους, του σταυρού και των τόξων, περνούσε ένας ξύλινος άξονας. Αυτός μπορούσε να περιστρέφεται αριστερά-δεξιά με το τράβηγμα ενός κορδονιού. Πάνω στον ξύλινο άξονα και έξω από το «κλουβί» υπήρχε ένα ομοίωμα χελιδονιού που περιστρεφόταν μαζί με τον άξονα. Όταν ο χειριστής της χελιδόνας τραβούσε το κορδόνι του άξονα, εξαιτίας της αδράνειας συνέχιζε να περιστρέφεται η χελιδόνα και μετά το ξετύλιγμα του κορδονιού, με αποτέλεσμα το κορδόνι να τυλίγεται ξανά αλλά με αντίθετη φορά. Με την ολοκλήρωση αυτής της φάσης, ο χειριστής ξανατραβούσε το κορδόνι, με αποτέλεσμα την αντίθετη περιστροφή της χελιδόνας κ.ο.κ. Έτσι η παλινδρομική κίνηση του χεριού του χειριστή μπορούσε και γινόταν περιστροφική στη χελιδόνα, πράγμα που έδινε ξεχωριστή χαρά στα παιδιά όταν το πετύχαιναν χωρίς να παρουσιάζονται διακοπές. Σ’ αυτήν την ξύλινη χελιδόνα της Τερπνής φαίνεται η ομοιότητά της με ανασκαφικό εύρημα που βρέθηκε στις Αιγές της αρχαίας Μακεδονίας, το «Χάλκινο περίοπτο της πρώιμης εποχής του σιδήρου». Το κλουβί το στόλιζαν με πρασινάδες και λουλούδια, καθώς και με διάφορες ασπροκόκκινες κλωστές, τις λεγόμενες «μάρτες». Μόλις ξημέρωνε η 1η Μαρτίου, τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια περιστρέφοντας τη χελιδόνα ενώ συγχρόνως τραγουδούσαν το τραγούδι της χελιδόνας.

Το τραγούδι της Χελιδόνας σώζεται σε διάφορες μορφές, μία εκ των οποίων είναι η εξής:

Χιλιδόνα έρχιτι, από τη Μαύρη θάλασσα

Έκατσει κι λάλησει και γλυκά κιλάιδισε

Μάρτη - Μάρτη μου καλέ και Φλεβάρι θλιβερέ

Που μαθαίνς τα γράμματα γράμματα βασιλικά

Που μαθαίνουν τα παιδιά

Σήκου συ νοικοκυρά, βάλει τα γαλέτσια σου

Δώσει μας τα πέντ΄αυγά, κράτα συ την κλωσαριά

Να γενά και να κλωσσά και να σέρνει τα πουλιά

Μάρτς μας ήρθει καλώς μας ήρθει

Έξω ψίλλοι κι κουριά, μέσα υγεία και χαρά

Ήρθει Πασχαλιά μι τα κόκκινα τ΄ αυγά

Και του χρόνου.

      Η νοικοκυρά έδινε στα παιδιά αβγά ή χρήματα και αυτά της έδιναν «μάρτες» ως δώρο για τα μικρά κορίτσια του σπιτιού. Τις «μάρτες» τις φορούσαν στο χέρι ή στο λαιμό ή στο πόδι τα παιδιά για να μη μαυρίσουν από τον καυτερό ήλιο του Μάρτη, όπως λέει και η παροιμία «όποιος έχει κόρη ακριβή ήλιος του Μάρτη μη τη δει».  Πίστευαν ότι θα τα προστάτευαν από το μαύρισμα του Μάρτη κι έτσι θα ήταν όμορφα το Πάσχα με τα καινούργια φορέματα . Τις φορούσαν 40 μέρες και μετά, άλλα κορίτσια τις κρεμούσαν στους φράχτες για τις πάρουν τα χελιδόνια και να φτιάξουν τις φωλιές τους κι άλλα τις έβαζαν κάτω από μια πέτρα για να δουν μετά από λίγες μέρες, ανάλογα με τα ευρήματα κάτω από την πέτρα, αν θα παντρεύονταν στο χωριό ή στην πόλη. «Η συνήθεια αυτή της περιδέσεως χρωματιστών νημάτων θεωρείται προχριστιανική· ο Ν.Γ. Πολίτης την συνδέει με την κρόπη (νήμα μάλλινο), που οι μύστες των Ελευσινίων Μυστηρίων έδεναν στο πόδι ή στο χέρι τους. Η παλαιότερη γνωστή μνεία (για τη συνήθεια της περιδέσεως) είναι του 5ου μ.Χ. αι. και βρίσκεται σε λόγο του Ιωάννου του Χρυσοστόμου, ο οποίος ελέγχει τη συνήθεια αυτή σαν ειδωλολατρική» . Το έθιμο αυτό εκτός του ότι είναι ένας ύμνος για την άνοιξη, συμβολίζει το ζευγάρωμα και την αναπαραγωγή.Τα "χελιδονίσματα" αναβιώνουν στη Νιγρίτα, την Τερπνή και σε πολλά άλλα χωριά της Βισαλτίας.

Βιβλιογραφία :http://www.dimosvisaltias.gr/index.php/mn-odimosmas/mn-politismos
Βιβλιογραφία :www./el.wikipedia.org/wiki/Χελιδονίσματα.